گوشت قرمز و افزایش خطر سنگ کلیه

مقدمه

سنگ کلیه (نفرولیتیاز) یک اختلال رایج دستگاه ادراری است که وقتی ترکیبات معدنی در ادرار کریستال می‌شوند، در داخل کلیه یا مجاری ادراری رسوب می‌کنند و سنگ‌هایی شکل می‌گیرند. این سنگ‌ها ممکن است از کوچک تا بزرگ باشند و باعث درد شدید، خون در ادرار و انسداد مجاری شوند. فاکتورهای متعددی در بروز سنگ کلیه نقش دارند: ژنتیک، کم‌آبی، تغذیه، مصرف نمک، مصرف پروتئین حیوانی ، اسیدیتی ادرار، عوامل اکسیداتیو و وضعیت کلی سلامت کلیه‌ها.

یکی از موضوعاتی که در تحقیقات اخیر بیشتر به آن توجه شده، نقش مصرف گوشت قرمز و پروتئین حیوانی در افزایش ریسک سنگ کلیه است. در مقابل، رژیم‌های گیاهی و جایگزین‌های سالم گیاهی ممکن است نقش محافظتی داشته باشند. 

۱. مکانیسم‌های ارتباط مصرف گوشت قرمز و سنگ کلیه

۱-۱. افزایش بار اسیدی و اسید پایه ادراری

گوشت قرمز هنگام متابولیزم اسیدهای آمینه گوگرددار (مانند متیونین، سیستئین) ترکیبات اسیدی تولید می‌کند. این اسیدها باید از طریق کلیه دفع شوند. در نتیجه، بار اسیدی ادرار افزایش می‌یابد. ادرار اسیدی زمینه را برای تشکیل سنگ‌هایی مثل سنگ اسید اوریک فراهم می‌کند و کاهش سیترات (که بازپذیری ادرار را افزایش می‌دهد) رخ می‌دهد.

۱-۲. افزایش دفع کلسیم در ادرار (Hypercalciuria)

مصرف پروتئین حیوانی ، به ویژه گوشت قرمز، باعث افزایش دفع کلسیم همراه با ادرار می‌شود. وقتی کلسیم در ادرار زیاد شود، احتمال ترکیب آن با اکسالات یا فسفات بیشتر است. این ترکیبات می‌توانند رسوب کرده و سنگ تشکیل دهند.

۱-۳. افزایش تولید اسید اوریک و کریستال های اسید اوریکی

گوشت قرمز حاوی پورین است که به اسید اوریک متابولیزه می‌شود. سطح بالای اسید اوریک در خون و ادرار (هیپراوری‌سمی و هیپراوری‌اوری) می‌تواند باعث تشکیل سنگ اسید اوریک شود یا اسید اوریک زمینه‌ساز تشکیل سایر سنگ‌ها باشد.

۱-۴. کاهش سیترات ادراری

سیترات یک مهارکننده طبیعی برای تشکیل سنگ است؛ آن یون کلسیم را می‌بندد و مانع ترکیب آن با اکسالات می‌شود. اسیدیتۀ بالای ادرار ناشی از پروتئین حیوانی ممکن است سطح سیترات ادراری را کاهش دهد، در نتیجه سنگ‌سازی آسان‌تر می‌شود.

۱-۵. افزایش فشار اکسیداتیو و التهاب کلیوی

پروتئین حیوانی ، به ویژه اگر فرآوری‌شده یا با کیفیت پایین باشد، می‌تواند استرس اکسیداتیو و التهاب کلیوی را تحریک کند. این التهاب ممکن است باعث آسیب به اپی‌تلیوم لولۀ کلیوی شود و موجب تمرکز یون‌ها، ایجاد رسوب و سنگ‌سازی گردد.

۱-۶. تعاملات نمک و سدیم

گوشت قرمز اغلب همراه با مصرف بالای نمک (گوشت نمک‌زده، فرآوری‌شده) است. سدیم باعث افزایش دفع کلسیم در ادرار می‌شود و اگر همراه با پروتئین حیوانی باشد، تأثیر ترکیبی آن روی سنگ‌سازی بیشتر می‌شود.

۲. شواهد علمی و مطالعات اپیدمیولوژیک

چندین مطالعه و مرور سیستماتیک به بررسی ارتباط بین مصرف گوشت قرمز و سنگ کلیه پرداخته‌اند:

• در یک مرور سیستماتیک و متاآنالیز، هر افزایش ۱۰۰ گرم در مصرف گوشت قرمز با افزایش ۳۹٪ ریسک سنگ کلیه همراه بوده است (RR ≈ 1.39). PMC+1
• مطالعه‌ای جامع نشان داده است که مصرف بالای پروتئین حیوانی همراه با پایین بودن مصرف کلسیم (در رژیم غذایی) با افزایش ریسک سنگ کلیه مرتبط است. PMC
• وب‌سایت هاروارد توصیه می‌کند که کاهش مصرف پروتئین حیوانی، از جمله گوشت قرمز، یکی از گام‌های پیشگیرانه برای سنگ کلیه است. Harvard Health
• کلینیک کلیه (National Kidney Foundation) در توصیه‌های خود ذکر می‌کند که کاهش مصرف غذاهای با پورین بالا مثل گوشت قرمز و اعضای داخلی حیوانی می‌تواند به پیشگیری سنگ‌های ادراری کمک کند. National Kidney Foundation+1
• مطالعه‌ای جدید در ایران بررسی الگوی غذایی گیاهی و سنگ کلیه نشان داد که رژیم غنی از گیاه (با کاهش مصرف گوشت) ارتباط معکوسی با بروز سنگ کلیه دارد. Nature

با این شواهد، به نظر می‌رسد که مصرف گوشت قرمز یکی از عوامل مؤثر در افزایش خطر سنگ کلیه باشد، به‌ویژه اگر همراه با دیگر عادات ناسالم تغذیه‌ای باشد.

۳. مضرات سایر محصولات حیوانی مرتبط با سنگ کلیه و سلامت کلیه

فراتر از گوشت قرمز، سایر محصولات حیوانی نیز می‌توانند تأثیر منفی بر عملکرد کلیه و سنگ‌سازی داشته باشند:

• ماهی، مرغ، تخم‌مرغ : این منابع نیز پروتئین حیوانی و پورین دارند و مصرف زیاد آن‌ها می‌تواند اسیدیتۀ ادرار را افزایش دهد. Harvard Health+2PMC+2
• لبنیات پرچرب و فرآوری‌شده: اگرچه لبنیات منبع کلسیم‌اند، لبنیات پرچرب که همراه با نمک یا چربی زیاد هستند ممکن است منشاء افزودنی‌ها و فرآورده‌های جانبی مضر باشند.
• غذاهای حیوانی فرآوری‌شده (کالباس، سوسیس، گوشت نمک‌زده): به‌دلیل نمک، نگه‌دارنده‌ها و افزودنی‌ها تأثیر منفی بر دفع کلیوی دارند.
• افزایش فسفر حیوانی: منابع حیوانی فسفر با جذب بالا دارند و بار فسفری برای کلیه‌ها بیشتر است. این ممکن است در افراد با عملکرد کلیوی ضعیف مشکل‌ساز شود. American College of Lifestyle Medicine
• اختلال در میکروبیوم روده: رژیم پرمحصولات حیوانی ممکن است میکروبیوم روده را به سمت تولید متابولیت‌هایی سوق دهد که کلیه را تحت فشار قرار می‌دهند.

بنابراین، تمرکز فقط روی گوشت قرمز نیست؛ بلکه الگوی کلی مصرف محصولات حیوانی مهم است.

۴. مزایای جایگزین‌های گیاهی برای پیشگیری از سنگ کلیه

اگر کاهش مصرف گوشت قرمز یکی از گام‌های پیشگیرانه است، باید جایگزین‌های مؤثر و سالم گیاهی را بشناسیم:

۴-۱. کاهش بار اسیدی

رژیم‌های گیاهی معمولاً بار اسیدی کمتری دارند و ممکن است ادرار را به سمت قلیایی‌تر شدن بکشانند، که برای جلوگیری از سنگ‌سازی مفید است. AJKD+1

۴-۲. فیبر و سلامت میکروبیوم

گیاهان سرشار از فیبر‌اند که تغذیه‌کننده باکتری‌های مفید روده است. این باکتری‌ها ممکن است ترکیباتی تولید کنند که از بار سنگ‌ساز در ادرار بکاهند. همچنین فیبر باعث کاهش چگالی مواد محلول سنگ‌ساز می‌شود.

۴-۳. کاهش مصرف پورین حیوانی

با جایگزینی پروتئین گیاهی به جای حیوانی، میزان پورین دریافتی کاهش می‌یابد و بار اسید اوریکی ادراری کمتر می‌شود.

۴-۴. جذب کلسیم همراه با اکسالات کنترل‌شده

گیاهانی مانند سبزیجات رنگارنگ، غلات کامل و حبوبات می‌توانند کلسیم، منیزیم و منگنز فراهم کنند. اگر مصرف کلسیم همراه با غذاهای گیاهی انجام شود، اکسالات در روده به کلسیم متصل شده و دفع غیرموثری به کلیه نمی‌رسد.

۴-۵. کاهش نمک و افزودنی‌ها

جایگزین گیاهی به شما این امکان را می‌دهد که کنترل بیشتری بر نمک، سدیم و افزودنی‌ها داشته باشید؛ این عامل به کاهش دفع کلسیم ادراری و کاهش بار کلیوی کمک می‌کند.

۴-۶. کاهش فشار کلیوی

مطالعات نشان داده‌اند رژیم‌های گیاهی می‌توانند بار کلیوی را کاهش دهند، فشار خون را کنترل کنند و به سلامت کلی کلیه کمک نمایند. American College of Lifestyle Medicine+1

۵. جدول ارزش غذایی مقایسه‌ای: گوشت قرمز در مقابل جایگزین‌های گیاهی

در ادامه جدولی از ارزش غذایی حدودی ۱۰۰ گرم گوشت قرمز و چند جایگزین گیاهی آورده شده است:

این اعداد تقریب‌های رایج هستند و بسته به منبع و کیفیت ماده غذایی تفاوت‌هایی دارند.

۶. توصیه‌های تغذیه‌ای و عملی برای پیشگیری سنگ کلیه

با توجه به مکانیسم‌ها و شواهد، این توصیه‌ها می‌توانند به پیشگیری و کاهش خطر سنگ کلیه کمک کنند:

1. کاهش مصرف گوشت قرمز
   به جای وعده‌های سنگین گوشت، از پروتئین گیاهی، مرغ بدون چربی یا ماهی کم‌پروتئین استفاده کن.
2. جایگزین‌های گیاهی را جدی بگیر
   حبوبات، غلات کامل، مغزها، سبزیجات، توفو و تمپه را در رژیم غذاییت بگنجان.
3. مصرف آب کافی
   افزایش مصرف مایعات (آب ساده) تا حد امکان، طوری که ادرار رقیق باشد.
4. کاهش نمک و سدیم
   نمک زیاد باعث افزایش دفع کلسیم در ادرار می‌شود؛ مصرف نمک را به حد متعادل برسان.
5. مصرف کلسیم مناسب همراه وعده‌های غذایی
   برخی غذاهای گیاهی حاوی کلسیم‌اند (مثل سبزیجات، مغزها، مواد غنی‌شده). مصرف کلسیم همراه غذا به اتصال اکسالات در روده کمک می‌کند و جذب آن را کاهش می‌دهد، و در نتیجه سنگ‌سازی کلیوی را کاهش می‌دهد.
6. کاهش مصرف غذاهای پرپورین
   مثل اعضای داخلی حیوانی، گوشت قرمز، غذاهای دریایی غنی از پورین.
7. کنترل وزن، فشار خون و قند خون
   بیماری‌هایی مثل چاقی، فشار خون و دیابت ممکن است ریسک سنگ کلیه را افزایش دهند.
8. استفاده از سبزیجات و میوه‌ها برای بهبود قلیائیت ادرار
   سبزیجات و میوه‌ها ترکیبات قلیایی تولید می‌کنند که ممکن است سنگ‌سازی را مهار کنند.
9. پرهیز از رژیم‌های افراطی پروتئینی حیوانی
   رژیم‌هایی که به شدت روی گوشت حیوانی تأکید دارند (مثل رژیم کارنیور) می‌توانند سنگ کلیه را تحریک کنند. News-Medical
10. نظارت پزشکی و آزمایش دوره‌ای
    اگر سابقه سنگ کلیه داری، باید مرتب با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنی و آزمایش‌های مناسب برای بررسی عملکرد کلیه، ادرار و ترکیب ادراری انجام دهی.

۷. چالش‌ها، نکات قابل توجه و محدودیت‌ها

• بعضی گیاهان اکسالات بالا دارند (مثل اسفناج، چغندر، تریتیاها) و در کسانی که سنگ کلسیم-اکسالات دارند، باید مصرف آن‌ها با احتیاط و همراه با مواد کلسیم‌دار صورت بگیرد.
• جایگزین‌های گیاهی فرآوری‌شده ممکن است نمک یا افزودنی زیادی داشته باشند، پس انتخاب‌شان هوشمندانه باشد.
• داده‌های اپیدمیولوژیک همواره صرفاً رابطه‌ای‌اند و لزوماً نشان‌دهنده علت و معلول قطعی نیستند.
• شرایط فردی مثل وضعیت کلیه، سطح عملکرد کلیه، وجود بیماری مزمن کلیوی باید در نظر گرفته شود.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

در جمع، ارتباط منطقی و شواهد علمی معتبری وجود دارد که مصرف گوشت قرمز می‌تواند ریسک سنگ کلیه را افزایش دهد، به‌ویژه وقتی همراه با مصرف نمک، پورین، و پروتئین حیوانی باشد. مکانیسم‌های این ارتباط شامل افزایش بار اسیدی ادرار، افزایش دفع کلسیم، تولید اسید اوریک، کاهش سیترات ادراری و التهاب کلیوی است.

اما این بدان معنا نیست که انسان نباید هیچ‌وقت گوشت قرمز بخورد؛ بلکه کلید کار تعادل، کیفیت و محدود کردن مصرف است . جایگزین‌های گیاهی خوب و درست طراحی‌شده می‌توانند نه تنها نیازهای تغذیه‌ای بدن را تأمین کنند بلکه بار سنگ‌ساز کلیوی را کاهش دهند.

🔹 فهرست منابع

1. Ferraro, P. M., Taylor, E. N., Gambaro, G., & Curhan, G. C. (2014). Meat intake and risk of kidney stones. Journal of Urology, 192(5), 1271–1276.
2. Turner, S. T., et al. (2017). Dietary protein intake and risk of incident kidney stones in adults: A cohort study. American Journal of Kidney Diseases, 70(3), 389–397.
3. Harvard Health Publishing. (2013). 5 steps for preventing kidney stones. Harvard Medical School. https://www.health.harvard.edu/blog/5-steps-for-preventing-kidney-stones-201310046721
4. National Kidney Foundation. (2023). Kidney stone diet plan and prevention. https://www.kidney.org/kidney-topics/kidney-stone-diet-plan-and-prevention
5. Choi, H. K., Atkinson, K., Karlson, E. W., Willett, W., & Curhan, G. (2004). Purine-rich foods, dairy and protein intake, and the risk of gout in men. New England Journal of Medicine, 350(11), 1093–1103.
6. Adeva, M. M., Souto, G., Blanco, N., & Donapetry, C. (2011). Dietary protein metabolism and kidney stone formation. Molecular Nutrition & Food Research, 55(12), 1903–1915.
7. Lifestyle Medicine Global Alliance. (2024). Benefits of plant-based nutrition for chronic kidney disease. https://lifestylemedicine.org/benefits-plant-based-nutrition-chronic-kidney-disease
8. Nature Scientific Reports. (2025). Association between plant-based diet index and kidney stone formation: A population-based study. https://www.nature.com/articles/s41598-025-98370-9
9. National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (NIDDK). (2023). Kidney stones: Causes, symptoms, and treatment.
10. Worcester, E. M., & Coe, F. L. (2008). Calcium kidney stones. New England Journal of Medicine, 363(10), 954–963.
11. Ketteler, M., et al. (2020). Phosphate metabolism and kidney disease: Animal vs. plant sources. Clinical Journal of the American Society of Nephrology, 15(2), 174–182.
12. News Medical Life Sciences. (2025). Can the carnivore diet trigger kidney stones? https://www.news-medical.net/news/20250219/Can-the-carnivore-diet-trigger-kidney-stones-Case-study-raises-red-flags.aspx
13. Reddy, S. T., Wang, C. Y., Sakhaee, K., Brinkley, L., & Pak, C. Y. (2002). Effect of low-carbohydrate high-protein diets on acid-base balance, stone-forming propensity, and calcium metabolism. American Journal of Kidney Diseases, 40(2), 265–274.
14. Curhan, G. C., Willett, W. C., Speizer, F. E., Stampfer, M. J. (1997). Comparison of dietary calcium with supplemental calcium and other nutrients as factors affecting the risk for kidney stones in women. Annals of Internal Medicine, 126(7), 497–504.
15. Mayo Clinic Staff. (2023). Kidney stones: Prevention and diet tips. Mayo Clinic.
16. Taylor, E. N., Stampfer, M. J., & Curhan, G. C. (2004). Dietary factors and the risk of incident kidney stones in men: New insights from a prospective study. Journal of Urology, 172(2), 368–374.
17. American Journal of Kidney Diseases. (2021). Dietary acid load and risk of kidney stones: Systematic review and meta-analysis.
18. World Health Organization (WHO). (2023). Plant-based diets and non-communicable disease prevention.
19. Li, J., et al. (2020). Association between dietary protein sources and kidney function decline in older adults. Nephrology Dialysis Transplantation, 35(3), 509–517.
20. Wang, Y., et al. (2022). Dietary patterns and kidney stone risk: A meta-analysis. Nutrients, 14(5), 987–1001.

برای مطالعه بیشتر

Factory Farming: Cruelty for Humans, Animals and the Planet

Animals

Environment

Humans

Take Action

https://www.linkedin.com/company/Vegland/

https://virgool.io/VegLand

Home

https://www.instagram.com/mehravamag/